Diweddarwyd: Awst 2024
Cau ysgolion a newidiadau i gategorïau iaith
Mae Cyngor Sir Powys wedi newid categori iaith Ysgol Bro Caereinion i fod yn Ysgol Cyfrwng Cymraeg. Bydd newidiadau'r Democratiaid Rhyddfrydol a'r Cynghorau Llafur yn cael eu cyflwyno fesul blwyddyn gan ddechrau gyda Dosbarth Derbyn ym mis Medi 2025 a Blwyddyn 7 ym mis Medi 2026. Ddechrau 2024, mynegwyd pryderon difrifol gan rieni, gan gynnwys gan rieni sydd â phlant mewn ysgolion cynradd sy'n bwydo Ysgol Bro Caereinion yn datgan na chafwyd digon o ymgynghori â nhw cyn cyflwyno'r cynigion hyn.
Yn dilyn y pryderon hyn, cytunodd y Cyngor y bydd plant sydd am ddysgu drwy gyfrwng y Saesneg o fewn dalgylch Bro Caereinion yn derbyn cludiant ysgol am ddim i fynychu'r ysgol uwchradd agosaf sy'n addysgu trwy gyfrwng y Saesneg. Fodd bynnag, nid yw hyn yn wir am ein hardal gyfan ac mae plant yn dal i gael gwrthod cludiant am ddim i fynychu'r ysgol uwchradd cyfrwng Saesneg agosaf mewn rhannau eraill o Sir Drefaldwyn. Mae hyn yn anghywir, ac mae'n bryder rwyf wedi'i godi'n uniongyrchol gyda Gweinidog Addysg Llywodraeth Cymru.
Er gwaethaf ymrwymiadau clir iawn cyn etholiad Cyngor Sir Powys ym mis Mai 2022 i beidio â chau ysgolion gwledig, cyflwynodd y Cyngor dan arweiniad y Democratiaid Rhyddfrydol gyfres o gynigion i gau sawl ysgol wledig.
Cytunodd y Cyngor i fwrw ymlaen â'r penderfyniad i gau ysgol yr Eglwys yng Nghymru Llangedwyn ym mis Medi 2024 gyda disgyblion yn cael eu trosglwyddo yn bennaf i ysgol yr Eglwys yng Nghymru Llanfechain.
Yn dilyn adolygiad o ysgolion dalgylch Llanfyllin, mae'r Cyngor hefyd wedi nodi'r bwriad i gau ysgol Bryn Hafren. Hyd yma, nid wyf yn ymwybodol o unrhyw gynigion cadarn i gau. Mae'r gyfraith yn dweud bod rhaid i'r Cyngor gynnal ymgynghoriad ar unrhyw gynnig a gyflwynir. Rwy'n credu'n gryf mai dim ond ar y cyd â chynlluniau ar gyfer adeiladu ysgolion newydd y dylid cynnal adolygiad o ddalgylch Llanfyllin.
Cafodd penderfyniad pellach ei wneud gan Gyngor Sir Powys i gau ysgol gynradd Treowen yn y Drenewydd a chynyddu maint ysgol newydd Calon y Dderwen i dderbyn rhagor o ddisgyblion. Mae'r Cyngor bellach wedi cytuno y bydd hyn yn digwydd mewn dau gam - y cam cyntaf fydd cau ysgol Treowen ym mis Awst 2025 gyda disgyblion yn symud i Ysgol Calon y Dderwen ym mis Medi 2025 ac yna cam dau, pan fydd Ysgol Calon y Dderwen yn symud i adeilad newydd ar safle presennol Ysgol Calon y Dderwen yn ystod 2026/27. Roedd gennyf bryderon difrifol gyda'r penderfyniad hwn, oherwydd efallai na fydd y safle ar gyfer yr adeilad newydd Ysgol Calon y Dderwen yn cynnwys digon o le i ddarparu ar gyfer plant ychwanegol. Hefyd, efallai na fydd yr ardal yn gallu darparu ar gyfer traffig ychwanegol yn ystod amseroedd gollwng a chasglu'r plant, a'r ffaith bod cryn dipyn o gartrefi ychwanegol yn debygol o gael eu datblygu yn ardal Treowen. Credaf fod penderfyniad y cyngor yn gam gwag. Rwyf wedi cyfarfod â sawl rhiant a phreswylydd yn Nhreowen.
Dwi wedi gwneud y pwynt bod rhaid i ymgynghoriadau fod yn ddilys a bod rhaid gwrando’n ystyrlon ar safbwyntiau’r holl drigolion cyn gwneud penderfyniadau, gan gynnwys sylwadau gan drigolion sy'n methu cymryd rhan mewn cyfarfodydd electronig/o bell. Mae'n bwysig bod Cyngor Sir Powys yn cymryd amser i wrando ar bob rhiant a chymuned a allai gael eu heffeithio gan gynigion, yn enwedig sicrhau bod eu cynigion yn mynd i'r afael ag anghenion pob dysgwr, gan gynnwys y disgyblion hynny sy'n ffynnu mewn ysgolion bach.
Rwyf wedi trefnu cyfarfodydd gyda rhieni o ysgolion sydd wedi cael eu hystyried ar gyfer eu cau ac wedi siarad â llawer o drigolion yn fy nghymorthfeydd. Roeddwn i’n falch o fod wedi rhoi llais i bryderon trigolion a rhieni yn ystod ymgynghoriad ar ddyfodol Ysgol yr Ystog. Ni aeth y cyngor ati i gau'r ysgol hon. Mae hyn yn dangos y gall bwriadau newid a'i bod yn bwysig cymryd rhan mewn ymgynghoriadau a mynychu cyfarfodydd lleol.
Ond mae'r penderfyniadau terfynol ar y cynigion i ad-drefnu ysgolion ar ysgwyddau Cyngor a Chynghorwyr Sir Powys. Byddaf yn parhau i annog pobl i gymryd rhan mewn ymgynghoriadau a byddaf yn ymateb i'r Awdurdod Lleol fy hun yn seiliedig ar fy safbwyntiau, a safbwyntiau a gyflwynwyd i mi, ond rwyf wedi, a byddaf yn parhau i godi materion penodol ar gynigion wrth i bryderon gael eu dwyn i’m sylw.
Derbyn i ysgolion a chludiant rhwng y cartref a'r ysgol
Wrth i gynigion ar gyfer ad-drefnu ysgolion y Cyngor fynd rhagddynt rwyf wedi galw ar y Cyngor i newid eu polisi cludiant am ddim rhwng y cartref a'r ysgol, nid yw’r drefn bresennol yn deg a rhesymol i’n dysgwyr. Mae mwy a mwy o rieni wedi cysylltu â mi ar ôl i'r Cyngor wrthod darparu cludiant am ddim o'r cartref i'r ysgol mewn sawl ardal. Dylai’r Cyngor fod yn llawer mwy hyblyg yn fy marn i, er enghraifft wrth ystyried y mân wahaniaethau mewn pellter, neu er mwyn sicrhau dewis rhesymol o safbwynt cael addysg yn newis iaith y rhiant/disgybl, neu er mwyn osgoi gwahanu brodyr a chwiorydd. Dwi wedi galw ar y Cyngor i ailystyried ei benderfyniadau ac i fod yn fwy parod i ddarparu cludiant am ddim i’r ysgol y mae’r plentyn/rhiant yn ei dewis.
Mewn rhai achosion, mae rhieni wedi ennill eu hapêl. Fodd bynnag, o’m safbwynt i, nid yw’r Cyngor yn gweithredu agwedd gyson at hyn. Mae gan rieni mewn rhai ardaloedd fwy o ddewis na rhieni mewn ardaloedd eraill a chyda rhai achosion unigol mae’r Cyngor wedi newid ei benderfyniad gwreiddiol, ond heb wneud hynny i eraill sydd ag amgylchiadau tebyg. Yn anffodus, mae hyn yn golygu bod yna berygl y bydd plant yn gorfod mynd i ysgol wahanol i’w brawd neu chwaer neu y bydd rhiant yn gorfod cludo plentyn i’r ysgol gan deithio y tu ôl i’r bws sy’n cludo’r plentyn arall ar wahân i’r ysgol. Mae hyn yn ymddangos yn groes i weledigaeth y Cyngor o sicrhau ‘dyfodol gwyrddach i Bowys’.
Daeth rhai pryderon i fy sylw am y broses o wneud cais am le mewn ysgol, gyda’r Cyngor yn gwrthod ceisiadau am gael mynd i rai ysgolion cynradd ac uwchradd maent wedi eu dewis. Mae hyn oherwydd y newid i ddalgylchoedd ysgolion sy’n bwydo, a newid yn nifer y lleoedd sydd ar gael mewn rhai ysgolion. Rwyf wedi galw ar y Cyngor unwaith eto i ailystyried eu penderfyniadau ar rai y gwrthodwyd mynediad iddynt, yn enwedig pan fydd y Cyngor wedi gwrthdroi ei benderfyniad gwreiddiol i rai ond nid i eraill sydd ag amgylchiadau tebyg. Mae'r mater lleoedd neu gapasiti yn mynd i achosi mwy o broblemau gan fod rhai ysgolion eisoes yn dangos arwyddion o fod dros gapasiti, sefyllfa a allai waethygu yn ôl y galw yn y blynyddoedd i ddod. Gallai'r arfer o gau ysgolion llai eraill a throsglwyddo disgyblion i ysgolion eraill, effeithio ar hyn yn y dyfodol hefyd.
O ran y dylanwad sydd gen i, byddaf yn parhau i godi materion gyda’r arweinwyr gwleidyddol perthnasol er mwyn cefnogi achosion unigol lle mae angen i’r Cyngor fod yn fwy hyblyg yn fy marn i. Byddaf hefyd yn parhau i dynnu sylw fy nghydweithwyr yn Senedd Cymru at y pryderon. Rwy’n siarad yn rheolaidd â rhai o’m cyd-gynghorwyr ar y Cyngor ac wedi eu cefnogi wrth iddyn nhw gyflwyno cynnig i Gyngor Powys, yn galw ar arweinwyr y cyngor i adolygu a diweddaru eu polisi fel ei fod yn hyblyg ac yn cefnogi dewis rhieni (yn enwedig pan nad oes cost ychwanegol i’r cyngor). Rwy'n falch bod Cynghorwyr wedi gwneud hyn a bod cynghorwyr wedi pleidleisio'n unfrydol drostynt. Nawr, mae angen i'r Cabinet sicrhau bod y polisi'n cael ei ddiweddaru i adlewyrchu'r cynnig a basiwyd gan y Cyngor llawn.