Diweddarwyd Chwefror 2025
Cynigion i oedi triniaeth i gleifion Powys mewn ysbytai yn Lloegr
Yn ystod mis Ionawr datgelwyd bod Bwrdd Iechyd Addysgu Powys yn ystyried mesurau i fynd i'r afael â phwysau ariannol. Ymhlith y cynigion roedd cynllun hynod ofidus a fyddai’n gofyn i ddarparwyr iechyd yn Lloegr arafu'r broses o ddarparu triniaeth gofal wedi'i chynllunio, gan gynnwys apwyntiadau cleifion allanol a llawdriniaethau i gleifion mewnol ar gyfer cleifion ym Mhowys.
Cefais drafodaethau gyda'r Prif Weinidog, y Gweinidog Iechyd a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys, i annog pob parti i gytuno ar ffordd ymlaen a fyddai'n arwain at beidio â gweithredu'r cynlluniau hyn. Mewn cyfarfod o'r Bwrdd Iechyd ar 29 Ionawr cytunodd Aelodau'r Bwrdd i roi’r gorau i’r cynigion. Mi wnes i groesawu penderfyniad y Bwrdd a fyddai fel arall wedi gweld oedi cyn triniaeth i gleifion Powys mewn ysbytai yn Lloegr.
Rydyn ni ym Mhowys yn dibynnu ar ysbytai dros y ffin yn Lloegr ac roedd y cynnig hwn mewn perygl o greu anghyfartaledd anghyfiawn, lle byddai cleifion o Gymru yn aros yn hirach na'u cymheiriaid yn Lloegr - er bod cleifion o Gymru a Lloegr yn cael eu trin gan yr un gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn yr un ysbyty.
Ni ddylai'r mesurau hyn fod wedi cael eu hawgrymu erioed. Byddai'n hollol warthus pe bai cleifion o Gymru yn gorfod aros yn hirach am driniaeth oherwydd cyfyngiadau ariannol, yn enwedig pan fo digon o gapasiti i drin y cleifion hynny o fewn ysbytai'r GIG dafliad carreg dros y ffin. Mae llawer eisoes yn aros yn hir mewn poen ac anghysur. Pe bai'r cynigion wedi'u derbyn, gallai fod wedi golygu y byddai amseroedd aros ysbytai wedi cael eu hymestyn hyd at 11 wythnos neu fwy i drigolion Powys. Cwbl annerbyniol.
Mae Byrddau Iechyd ledled Cymru yn gyfrifol am gynllunio a darparu gwasanaethau'r GIG yn eu hardaloedd. Mae'r saith Bwrdd Iechyd yng Nghymru yn derbyn arian gan Lywodraeth Cymru ac mae dyraniadau'n cael eu gwneud yn flynyddol. Yn ystod y flwyddyn ariannol hon, cyflwynodd pob un ond un Bwrdd Iechyd ddiffyg blynyddol i'r Llywodraeth, gan adrodd diffyg o £220 miliwn. Roedd hyn yn golygu bod chwe Bwrdd Iechyd wedi dweud wrth Lywodraeth Cymru eu bod yn rhagweld y bydden nhw'n gorwario. Mewn ymateb, darparodd Llywodraeth Cymru £112 miliwn o gyllid ychwanegol i fynd i'r afael â materion chwyddiant ac i gefnogi'r Byrddau Iechyd yn ystod y cyfnod hwn o angen ariannol. Roedd disgwyl i'r Byrddau Iechyd ddod o hyd i'r balans o arbedion oedd eu hangen. I Bowys, roedd hyn yn golygu bod disgwyl iddyn nhw sicrhau arbedion pellach o £9.9m fel y gellid cyrraedd targedau ariannol Llywodraeth Cymru.
Gydol mis Ionawr, gofynnais i'r Ysgrifennydd Iechyd a'r Prif Weinidog am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i Fwrdd Iechyd Addysgu Powys. Pan godais yr angen am ragor o gymorth ariannol gyda'r Prif Weinidog, dywedodd wrthyf na fyddai'n dderbyniol i gleifion Powys aros yn hirach na’u cymheiriaid yn Lloegr i gael eu trin yn Lloegr. O ystyried ymateb y Prif Weinidog, y cwestiwn y mae angen iddi hi a'r Gweinidog Iechyd fynd i'r afael ag ef nawr yw sut y bydd y Llywodraeth yn sicrhau bod y Bwrdd Iechyd yn cael ei ariannu'n llawn i bwynt lle y gall brynu capasiti gofal iechyd yn Lloegr yn seiliedig ar amseroedd aros Lloegr, yn hytrach nag amseroedd aros llawer hirach y GIG yma yng Nghymru.
Mae sawl mater y mae angen i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â nhw yn fy marn innau hefyd. Pan ddarperir cyllid i Fyrddau Iechyd, mae mwy o ystyriaeth i ddarparu cyllid i Fyrddau Iechyd sydd ag Ysbytai Cyffredinol Dosbarth o fewn eu ffiniau. Yr hyn y mae angen i Lywodraeth Cymru ei werthfawrogi yw, er nad oes gan Fwrdd Iechyd Addysgu Powys ei Ysbytai Cyffredinol Dosbarth ei hun, mae'n rhaid iddynt dalu am driniaeth o hyd i ddarparwyr Iechyd eraill y tu allan i Bowys. Mae angen i'r Llywodraeth hefyd edrych ar heriau sylfaenol eraill megis cefnogi Byrddau Iechyd gwledig yn well, prinder gweithlu a'r galw am wasanaethau, sydd oll yn hanfodol er mwyn sicrhau cynaliadwyedd ariannol hirdymor y GIG yng Nghymru.
Yn gryno, mae'n newyddion cadarnhaol na dderbyniwyd y cynnig, ac yn rhyddhad enfawr na fydd cleifion Powys (yn gyffredinol) yn aros yn hirach am driniaeth na chleifion o Loegr wrth gael eu trin mewn ysbytai yn Lloegr. Fodd bynnag, mae angen newid yn y tymor hwy o safbwynt cymorth a chyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer ein Bwrdd Iechyd lleol, er mwyn lleihau'r siawns y bydd y cynigion hyn yn cael eu cyflwyno eto yn y dyfodol.
Cyfleuster Iechyd Newydd Canolbarth Cymru
Ar ôl blynyddoedd lawer o ymgyrchu, bydd ysbyty a chyfleuster iechyd newydd yn cael eu hadeiladu yn y Drenewydd a fydd yn gweithio ochr yn ochr â'r rhwydwaith presennol o ysbytai cymunedol ym Machynlleth, Llanidloes a'r Trallwng, yn ogystal ag ysbytai cyffredinol dosbarth o amgylch ein ffiniau. Bydd hyn yn sicrhau ein bod yn derbyn y driniaeth gywir yn llawer nes at ein cartrefi.
Mae'n rhwystredig bod cynlluniau'n symud ymlaen yn arafach nag a ragwelwyd yn wreiddiol. Rwy'n falch bod cais ar gyfer cam cyntaf y prosiect wedi'i gyflwyno'n ddiweddar.
Mae Bwrdd Iechyd Addysgu Powys a Chyngor Sir Powys yn arwain Rhaglen Lles Gogledd Powys. Bydd angen i Lywodraeth Cymru, sydd eisoes wedi ymrwymo ei chefnogaeth i'r ysbyty a'r cyfleuster newydd, gymeradwyo’r cynlluniau yr un fath. Mae cynlluniau hefyd yn cael eu datblygu gan Gyngor Sir Powys ar gyfer adeilad ysgol newydd, Ysgol Calon y Dderwen, sydd ar hyn o bryd ar y safle lle bydd yr hwb iechyd newydd yn y Drenewydd yn cael ei leoli.
Er fy mod yn falch bod pob sefydliad wedi parhau i ymrwymo eu cefnogaeth i'r prosiect ac adeilad y cyfleuster newydd, rwy'n siomedig â chyflymder y cynnydd. Mae'r prosiect bellach wedi'i gynllunio i gael ei gyflwyno mewn sawl cam yn hytrach nag mewn un cam, gyda'r cyfleusterau a'r gwaith adeiladu newydd yn cymryd mwy o amser nag a ragwelwyd yn wreiddiol.
Dydw i ddim yn credu bod Llywodraeth Cymru, Cyngor Sir Powys, na'r Bwrdd Iechyd wedi datblygu’r cynlluniau ar y cyflymder yr oedden nhw wedi ymrwymo i wneud yn y gorffennol. Fodd bynnag, nodaf, ar ddiwedd 2024, fod y Bwrdd Iechyd a Chyngor Sir Powys wedi cyflwyno cais am gyllid i Lywodraeth Cymru ar gyfer Cam Un o ddatblygiad y campws. Bydd y Cam hwn yn canolbwyntio ar agwedd gymunedol a gofal sylfaenol y prosiect, ac ar ddatblygu cyfleusterau newydd o'r radd flaenaf ar y campws.
Byddai gwasanaethau Cam Un yn cynnwys:
• hwb iechyd i fenywod
• gwasanaethau i blant a phobl ifanc
• darpariaeth iechyd meddwl i blant ac oedolion
• gofod clinig ar gyfer gwasanaethau gofal sylfaenol a chymunedol
• mannau y gellir eu harchebu ar gyfer amrywiaeth o weithgareddau lles dan arweiniad y gymuned
• siop un stop ar gyfer gwybodaeth am fyw'n iach
• cyfleusterau hyfforddi ar gyfer y gweithlu gofal iechyd a gofal cymdeithasol yn y dyfodol
• cyngor a chymorth tai, gan gynnwys i'r rhai sy'n ddigartref.
Disgwylir y bydd canlyniad y cais Cam Un yn hysbys y gwanwyn hwn (2025). Mae ceisiadau ariannu ar gyfer y camau nesaf bellach yn cael eu gweithredu. Byddai Cam Dau yn datblygu cyfleusterau newydd ar gyfer y gwasanaethau a ddarperir ar hyn o bryd yn Ysbyty Sir Drefaldwyn yn y Drenewydd, tra byddai Cam Tri yn ehangu'r ystod o wasanaethau diagnostig a thriniaeth sydd ar gael yng Ngogledd Powys, yn ogystal â lleihau'r angen i deithio i ysbytai acíwt y tu allan i'r sir i gael rhai triniaethau. Rydw i, ynghyd â'r Bwrdd Iechyd a'r Cyngor, yn parhau i ganolbwyntio'n gadarn ar sicrhau ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y tri cham.
Gallwch ddarganfod mwy a chofrestru i dderbyn diweddariadau pellach yn https://www.dweudeichdweudpowys.cymru/
Rwy'n parhau i gefnogi'r prosiect ac rwy'n awyddus i weld y cyfleuster newydd yn arwain at wasanaethau iechyd a lles mawr eu hangen a gwell yn ein hardal; gyda gwell archwiliadau iechyd ac apwyntiadau yn cael eu cynnig yn lleol, a mwy o fân lawdriniaethau yn gallu cael eu darparu ym Mhowys yn hytrach na gorfod teithio y tu allan i'r sir.
Gweithredu i Ddiogelu Gwasanaethau Strôc Acíwt yn Ysbyty Bronglais
Mae pryderon ynghylch dyfodol gwasanaethau strôc acíwt yn Ysbyty Bronglais Aberystwyth, a chodais y materion hyn gydag Ysgrifennydd Iechyd Llywodraeth Cymru ym mis Ionawr (2025).
Ymhlith y cynigion sy'n cael eu hystyried gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda mae israddio gwasanaethau strôc ym Mronglais, cam a allai arwain at oblygiadau dinistriol i gleifion yn y Canolbarth.
Mae gormod yn y fantol i gael hyn yn anghywir. Rydw i wedi annog Llywodraeth Cymru a'r Byrddau Iechyd dan sylw i sicrhau nad yw cleifion ym Mhowys yn cael eu hanwybyddu a bod eu mynediad at wasanaethau strôc hanfodol yn cael ei warantu.
Rydw i wedi gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd sut mae'n cefnogi cleifion Powys a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys i sicrhau bod gwasanaethau strôc acíwt digonol ac amserol ar gael. Mae'n gwbl afresymol disgwyl i gleifion ym Mhowys sydd wedi dioddef strôc, gael eu trosglwyddo i Ysbyty Llwynhelyg neu Lanelli.
Mae pob awr yn hanfodol yn dilyn strôc, a byddai'r holl opsiynau a gynigir ar hyn o bryd yn golygu na fyddai gan breswylwyr fynediad at ofal strôc lle mae amser mor dyngedfennol bwysig. Byddai hyn eto yn golygu bod cleifion Powys yn dioddef.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Jeremy Miles, wedi dweud wrthyf nad oes unrhyw benderfyniadau wedi'u gwneud eto, a bod disgwyl ymgynghoriad ffurfiol ym mis Mai. Rhoddodd sicrwydd i mi y byddai gwerthusiad o’r opsiynau yn cael ei gynnal a phwysleisiodd bwysigrwydd dulliau o gydweithredu rhwng Byrddau Iechyd a phartneriaid cyflawni. Rydw i hefyd wedi cael sawl cyfarfod gyda'r Gymdeithas Strôc ynghylch y cynigion hyn.
Newidiadau i Ysbyty Llanidloes ac Ysbytai Bwthyn eraill
Y llynedd, cyhoeddodd Bwrdd Iechyd Addysgu Powys newidiadau dros dro arfaethedig i'r ddarpariaeth gwasanaethau mewn ysbytai bwthyn lleol. Roedd pryder arbennig am israddio gwasanaethau yn Ysbyty Coffa Rhyfel Llanidloes. Roeddwn mewn cyfarfod cyhoeddus yn Llanidloes yr haf diwethaf, ac roedd trigolion Llanidloes a'r cyffiniau yn bresennol mewn niferoedd da.
Fe wnaeth cannoedd o aelodau'r cyhoedd amlinellu eu pryderon am gynlluniau'r Bwrdd Iechyd i wneud newidiadau i ddarpariaeth gwasanaethau yn Ysbyty Llanidloes, ond hefyd, roedd hi’n amlwg o'r cyfarfod bod meddygon teulu presennol a chyn feddygon teulu, a gweithwyr iechyd proffesiynol lleol eraill yn gwrthwynebu cynlluniau'r Bwrdd Iechyd. Rwy’n poeni y bydd yr hyn y mae'r Bwrdd Iechyd yn cyfeirio ato fel newid dros dro i'r ddarpariaeth, yn newid parhaol. Rydw i hefyd yn poeni y bydd israddio gwasanaethau yn ei gwneud hi'n anoddach cadw a recriwtio staff.
Mewn cyfarfod a gynhaliwyd ym mis Hydref (2024), cymeradwyodd y Bwrdd Iechyd gynigion a fydd yn newid model gofal cleifion mewnol yn Llanidloes am gyfnod o chwe mis o fis Rhagfyr 2024.
Rydw i wedi mynegi ein pryderon yn uniongyrchol yn y Senedd a chyda Gweinidogion sawl gwaith, gan ofyn yn ddiweddar i'r Prif Weinidog ystyried gwir ddigonolrwydd y broses ymgynghori hon ac i egluro a yw'r newidiadau arfaethedig yn rhai dros dro mewn gwirionedd. Nid yw'r ffaith bod yr israddio hyn yn cael ei yrru gan gyfyngiadau ariannol yn ennyn hyder.
Pan bwysais ar y Prif Weinidog ynghylch y mater hwn, awgrymodd fod newidiadau i wasanaethau yn dod o dan gylch gwaith byrddau iechyd lleol yn unig, a bod hynny’n golygu bod Llywodraeth Cymru yn cael ei chadw cryn bellter o’r realiti sy'n wynebu ein hysbytai. Ac eto, rwy'n credu bod gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb i ariannu Bwrdd Iechyd Addysgu Powys yn ddigonol. Yn ystod mis Rhagfyr (2024) pwysais ar Lywodraeth Cymru gan ofyn faint o gyllid ychwanegol y byddai Powys yn ei dderbyn o'r cyllid newydd a gyhoeddwyd. Er mawr siom, roedd hi’n ymddangos mai ychydig iawn oedd gan Bowys o'i gymharu â'r 6 bwrdd iechyd arall ledled Cymru.
Byddaf yn parhau i fynegi ein pryderon yn y Senedd a chyda'r Bwrdd Iechyd.
Darpariaeth Gwasanaeth Brys Newydd yn Amwythig
Yr hydref diwethaf ymwelais ag Ysbyty Brenhinol Amwythig. Mae'r gwaith adeiladu wedi bod yn mynd rhagddo ers sawl mis fel rhan o gynllun i'w sefydlu fel prif ysbyty brys gogledd Powys, Swydd Amwythig, a Telford a Wrekin. Mae’n ddatblygiad cyffrous i ni yn y Canolbarth, gan y bydd yn golygu mynediad at well gofal brys sy'n achub bywydau yn Amwythig.
Mae'r gwasanaethau sydd wedi’u cynllunio yn fwy arwyddocaol nag adran damweiniau ac achosion brys safonol. Mae hefyd yn golygu adfer y gwasanaeth cleifion mewnol dan arweiniad meddygon ymgynghorol ar gyfer menywod a phlant, adran pen a gwddf, gofal critigol a'r uned strôc, sy’n dychwelyd i Amwythig.
Bydd Ysbyty Brenhinol Amwythig yn arbenigo mewn Gofal Brys, tra bydd Ysbyty y Dywysoges Frenhinol yn Telford yn dod yn Ganolfan Gofal a Gynlluniwyd, gyda'r ddau ysbyty'n cynnal Canolfannau Gofal Brys 24 awr.
Yn ystod fy ymweliad y llynedd, roedd modd i mi weld y gwaith sydd wedi dechrau i ehangu pedwar llawr newydd i gefnogi'r gwasanaethau hyn. Efallai bod ymwelwyr â'r ysbyty eleni wedi sylwi ar rywfaint o darfu, wrth i'r gwaith adeiladu fynd rhagddo i sicrhau’r gwelliannau hanfodol hyn.
Mae Ysbyty Amwythig hefyd yn trefnu digwyddiad galw heibio ym Marchnad Da Byw y Trallwng ddydd Llun 16 Mehefin 2025, rhwng 10am a 2pm, a bydd clinigwyr a thîm y rhaglen yn bresennol yn y digwyddiad i ateb cwestiynau am beth fydd y rhaglen yn ei olygu a sut y bydd yn gwella gofal cleifion ar gyfer ein cymuned yn Sir Drefaldwyn. Mynychais ddigwyddiad tebyg y llynedd fy hun yn y Farchnad Da Byw, ac rwy'n annog pobl i fynychu os ydyn nhw am gael diweddariad ar y gwaith.
Rwy'n credu y bydd y cynlluniau yn lleihau'n sylweddol yr amseroedd aros ar gyfer damweiniau ac achosion brys presennol yn y ddau ysbyty, yn ogystal ag amserau trosglwyddo cerbydau ambiwlans. Bydd y newidiadau a'r buddsoddiad yn helpu'r Ymddiriedolaeth i barhau i wynebu ei heriau ehangach a gwneud y diwygiadau angenrheidiol i ddenu ymgynghorwyr a chlinigwyr o'r radd flaenaf.
Recriwtio Meddygon Teulu a Deintyddion
Law yn llaw â Chymdeithas Feddygol Prydain Cymru Wales (BMA) cynhaliais ddigwyddiad yn y Senedd y llynedd i gefnogi eu hymgyrch 'Achub ein Meddygfeydd'.
Lansiodd BMA Cymru eu hymgyrch 'Achub ein Meddygfeydd' yn 2023. Gofynnwyd i Lywodraeth Cymru ymrwymo i becyn achub ar gyfer Meddygaeth Deulu a rhoi'r cymorth sydd ei angen ar feddygon teulu a'u cleifion. Dangosodd data'r arolwg, a rannwyd gydag Aelodau o’r Senedd yn y digwyddiad 'Achub Ein Meddygfeydd', fod 87% o feddygon teulu yn ofni bod eu llwyth gwaith cynyddol yn effeithio ar ddiogelwch cleifion wrth i Gymru weld ei 100fed meddygfa yn cau.
Nid yw'r llwyth gwaith anghynaliadwy parhaus i feddygon teulu wedi gwella ac mae'r pwysau fel arfer yn fwy yn ystod misoedd y gaeaf.
Mae gwir angen buddsoddiad yn ein seilwaith gofal iechyd ac mae'n hanfodol bwysig ein bod yn sicrhau bod gan ein meddygfeydd yr adnoddau sydd eu hangen arnynt i wasanaethu cymunedau ledled Sir Drefaldwyn yn effeithiol. Dros y blynyddoedd diwethaf rydw i wedi siarad â meddygon teulu yn lleol sydd wedi amlinellu i mi'r pwysau sydd arnyn nhw, ac rwy'n gwbl ymwybodol nad oes gan lawer o feddygfeydd y cyflenwad llawn o feddygon i wasanaethu'r boblogaeth.
Mae recriwtio deintyddion yn Sir Drefaldwyn hefyd yn parhau i fod yn anodd. Rwy'n galw ar Lywodraeth Cymru byth a hefyd i weithio gyda Chymdeithas Ddeintyddol Prydain i ganiatáu i ddeintyddfeydd gynyddu nifer eu cleifion GIG yng Nghymru. Rydw i hefyd wedi galw ar Lywodraeth Cymru i gynyddu nifer y deintyddion drwy ad-dalu ffioedd dysgu deintyddion sy'n gweithio yng Nghymru am bum mlynedd ar ôl eu hastudiaethau.
Mae yna lawer o drigolion sy'n methu cael apwyntiad i weld deintydd GIG, ac yn ddiweddar symudodd deintydd llawn amser olaf y GIG yn y Drenewydd allan o'r ardal i weithio yn Lloegr. Rydw i wedi dweud droeon wrth y Gweinidog Iechyd blaenorol, a nawr y Prif Weinidog, nad yw contract deintyddiaeth presennol y GIG yn gweithio i ddeintyddion. Rhaid cytuno ar gontract newydd, ac mae angen i Lywodraeth Cymru sicrhau bod pecynnau ariannol ar gael i ddenu deintyddion profiadol i ddod i weithio yng nghefn gwlad Cymru.
Byddaf yn parhau i fynegi fy mhryderon ynghylch recriwtio meddygon teulu a deintyddion gyda Llywodraeth Cymru.