Diweddarwyd Ionawr 2025
Cefnogi ffermwyr a bywyd gwledig.
Yn 2024, gwelwyd protestiadau mawr yn Llundain a Chaerdydd. Ym mis Chwefror, lleisiodd miloedd o ffermwyr a phobl sy'n byw ar draws Cymru wledig eu pryderon am Gynllun Ffermio Cynaliadwy Llywodraeth Cymru. Ym mis Tachwedd, daeth degau o filoedd o ffermwyr o bob rhan o'r DU i Lundain i leisio eu barn am newidiadau i'r Rhyddhad Eiddo Amaethyddol a Rhyddhad Eiddo Busnes a fydd yn golygu bod llawer o ffermwyr yn gorfod talu treth etifeddiant ar eu ffermydd teuluol, a allai gau gatiau ein ffermydd am byth.
Mae'r diwydiant o dan bwysau anhygoel, gyda ffermwyr yn gorfod gwneud mwy am lai, llai o gefnogaeth a chynnydd mewn gofynion amgylcheddol. Fy marn i yw y bydd newidiadau treth etifeddiant Llywodraeth y DU yn golygu chwalu ffermydd teuluol. Yn syml, bydd yn rhaid i lawer o deuluoedd werthu rhannau o'u fferm, gan wneud y busnes yn llai hyfyw. Cymerais ran mewn dadl gan y Ceidwadwyr Cymreig ym mis Tachwedd, a bûm yn siarad o blaid cynnig Senedd y Ceidwadwyr Cymreig yn galw am ddileu'r dreth. Pleidleisiodd Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn erbyn ein cynnig.
Mae economïau gwledig yn dibynnu ar y diwydiant ffermio. Goblygiadau cael llai o ffermydd teuluol yw y byddwn yn dod yn fwy dibynnol ar fwyd sy’n cael ei gyflenwi o'r tu allan i'r DU.
Mae'r materion uchod yn faterion i Lywodraeth y DU wrth gwrs, ond dwi hefyd yn cyffwrdd ar feysydd sy'n dod o fewn cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru.
Er nad oedd Llywodraeth Cymru yn rhoi’r argraff ei bod am wneud newidiadau i'w chynllun ffermio cynaliadwy, ymestynnwyd Cynllun y Taliad Sylfaenol i 2025, gyda’r pontio i’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy wedi'i ohirio tan 2026. Yn sgil pwysau gan ffermwyr, undebau a gwleidyddion yn lobïo dros newid, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru yn ystod ail hanner 2024 y byddai’n disodli gofyniad gorchudd coed o 10% gyda "chynllun plannu coed a chreu gwrychoedd" erbyn 2030, ac yn symud rhai o’r gofynion fel rheoli pyllau i haen ddewisol. Fodd bynnag, gofynnir i ffermwyr reoli 10% o'u tir fel cynefin o hyd.
Mae llawer o benderfyniadau allweddol, gan gynnwys cyfraddau talu, yn parhau heb eu datrys, gan adael ffermwyr mewn sefyllfa lle nad ydynt yn gwybod lle i fynd nesaf. Disgwylir dadansoddiad economaidd wedi'i ddiweddaru yn yr haf (2025), ond fy marn i yw bod angen eglurder ar ffermwyr nawr i gynllunio ar gyfer y dyfodol.
Mae angen i Lywodraeth Cymru hefyd wneud llawer mwy i fynd i'r afael â'r dinistr y mae TB buchol yn ei achosi. Credaf fod angen dull cyfannol o drechu'r clefyd; gweithio mewn partneriaeth â ffermwyr a milfeddygon i ddileu cronfa’r haint o fewn buchesi, dileu trosglwyddiad rhwng buchesi a chamau wedi’u targedu i gael gwared ar fywyd gwyllt heintiedig, sydd yn dioddef marwolaeth boenus o ganlyniad i TB.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Faterion Gwledig, Huw Irranca-Davies AS, hefyd wedi sefydlu Grŵp Cyngor Technegol (TAG) ar TB, a oedd yn ddatblygiad i'w groesawu. Mae un o’r newidiadau y mae’r Grŵp wedi eu hargymell yn golygu y bydd ffermwyr yn gallu dewis gohirio symud buwch neu heffer yn ystod 60 diwrnod olaf beichiogrwydd ac anifeiliaid sydd wedi rhoi genedigaeth yn y 7 diwrnod blaenorol, yn amodol ar amodau bioddiogelwch i ddiogelu gwartheg eraill yn y fuches. Mae llawer mwy o waith i'w wneud os ydym am ddal i fyny â'r cynnydd a wnaed yn y frwydr yn erbyn TB dros y ffin yn Lloegr lle maen nhw’n cael gwared ar fywyd gwyllt heintiedig. Fel Ceidwadwyr Cymreig rydyn ni wedi lobïo Llywodraeth Cymru i ddod â'r polisi erchyll o ladd ar ffermydd i ben. Rydw i’n falch bod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu ar y mater hwn.
Maes pryder cynyddol arall yn ystod y blynyddoedd diwethaf fu'r pwysau cynyddol ar fusnesau ffermio yn sgil rheoliadau gan y llywodraeth. Mae'r diwydiant ffermio wedi bod yn gofalu am gefn gwlad ers canrifoedd, ond fe wnes i a’r Ceidwadwyr Cymreig eraill bleidleisio yn erbyn Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) (NVZs) oherwydd baich rheoleiddio diangen pellach, a’r dull un maint i bawb. Mae'r baich ychwanegol yng Nghymru hefyd yn gwneud ffermwyr yn llai cystadleuol na busnesau ffermio sydd ond ychydig filltiroedd i ffwrdd dros y ffin.
Yn dilyn arolwg a gynhaliwyd yn ystod 2024 gyda busnesau ffermio, bûm yn bwydo i mewn i’n cynigion ein hunain fel dewis arall i'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy ac yn cydweithio â fy nghydweithwyr yn y Ceidwadwyr Cymreig ar y cynigion hynny. Cyhoeddwyd nifer o feysydd allweddol yr oedden ni’n bwriadu canolbwyntio arnyn nhw. Mae ein cynigion wedi'u cynllunio i fod yn ddewis amgen i'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy cyfredol, a gobeithio y byddan nhw’n mynd i'r afael â materion a godwyd gyda mi a'r heriau penodol sy'n wynebu ffermwyr Cymru.
Dwi'n falch bod cefnogaeth y cyhoedd y tu ôl i’r sector ffermio, yn enwedig gan nad yw llawer o’r cyhoedd yn gysylltiedig â'r diwydiant o gwbl. Mae angen cynnal y gefnogaeth hon ac mae'n ddyletswydd ar y sector ffermio a gwleidyddion fel fi sy'n cefnogi galwadau'r diwydiant yn llawn, i leisio’n glir pam fod angen i ni gefnogi ein ffermwyr.