Diweddarwyd Awst 2025
Cefnogi ein ffermwyr
Mae Sector Ffermio Cymru yn cyflogi tua 50,000 o bobl ar ein ffermydd, gyda thua 230,000 hefyd yn cael eu cyflogi ar draws y gadwyn gyflenwi bwyd a diod gyfan. Yn ogystal â hyn, am bob £1 o arian cyhoeddus sy'n cael ei fuddsoddi mewn ffermio, mae £9 yn cael eu bwydo yn ôl i economi Cymru. Mae allbwn ffermio yn werth dros £2.2 biliwn bob blwyddyn, ac mae sector bwyd Cymru yn werth £9.3 biliwn i economi Cymru. Am y rhesymau hyn credaf fod angen i Lywodraethau Cymru a'r DU wneud mwy i gefnogi'r diwydiant.
Ym mis Gorffennaf (2025) cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ragor o wybodaeth, gan gynnwys cyfraddau talu a manylion y pontio, ar gyfer y Cynllun Ffermio Cynaliadwy. Dyma fydd prif ffynhonnell cymorth y llywodraeth i ffermio yng Nghymru gan ddechrau yn 2026.
Mae yna agweddau ar y cynllun y gellir eu croesawu'n ofalus, yn enwedig dileu'r gofyniad plannu coed 10%, er bod targed plannu coed ledled y cynllun yn parhau ochr yn ochr â tharged cynefin o 10%. Gallai hyn leihau faint o fwyd a gynhyrchir yng Nghymru. Bydd y penderfyniad i dorri cymorth Cynllun y Taliad Sylfaenol i 60% o'r lefelau presennol yn 2026, gyda disgwyl gostyngiadau pellach yn y blynyddoedd i ddod, yn rhoi pwysau enfawr ar sector sydd eisoes yn gwegian.
Heb asesiad effaith economaidd cysylltiedig, rydyn ni’n dal yn y tywyllwch o ran canlyniadau byd go iawn cynllun Llywodraeth Cymru. Mae diffyg eglurder a diogelwch ynglŷn â chyllid yn y dyfodol, a heb bleidlais yn y Senedd nid oes gan y cynllun newydd gyfreithlondeb democrataidd yn fy marn i. Mae'n annerbyniol cyhoeddi newid mawr yn y cymorth sydd yna i ffermio heb ddarparu unrhyw asesiad o'r effaith economaidd debygol. Sut gall ffermwyr, cymunedau, neu lunwyr polisi wneud penderfyniadau gwybodus pan fydd y Llywodraeth yn gwrthod dangos beth fydd y canlyniadau.
Mae penderfyniad Llywodraeth Cymru i beidio â chyd-fynd â threfniadau Lloegr o 1 Gorffennaf 2025 o ran polisi’r tafod glas yn un trychinebus, ac yn un sy’n ergyd i economi'r Canolbarth. Rwyf wedi siarad yn eang â'r rhai sy'n ymwneud â'r sector ac wedi codi'r mater sawl gwaith yn y Senedd. Gan fod Llywodraeth Cymru wedi cymryd safbwynt polisi gwahanol, bydd ffermwyr Cymru sy'n symud anifeiliaid o Loegr i Gymru yn wynebu profion cyn symud a fydd yn costio hyd at £70 yr anifail. Bydd hyn yn cael cryn effaith ar farchnadoedd da byw ac ar yr economi wledig.
Gan droi at newidiadau i dreth etifeddiant Llywodraeth y DU, credaf y bydd hyn yn arwain at chwalu ffermydd teuluol. Bydd llawer o deuluoedd yn gorfod gwerthu rhannau o'u fferm, gan wneud y busnes yn llai hyfyw. Rwy’n pwysleisio eto pa mor ddibynnol yw economïau gwledig ar y diwydiant ffermio. Bydd tranc ffermydd teuluol yn ein gwneud ni’n fwy dibynnol ar fwyd a gyflenwir o'r tu allan i'r DU. Mater i Senedd San Steffan yw hyn wrth gwrs, ond rwyf wedi ei godi yn ein Senedd ni hefyd.
Mae angen i Lywodraeth Cymru hefyd wneud cymaint mwy i fynd i'r afael â'r dinistr y mae TB mewn Gwartheg yn ei achosi. Credaf fod angen dull cyfannol o drechu'r clefyd; gan weithio mewn partneriaeth â ffermwyr a milfeddygon i ddileu'r gronfa haint mewn buchesi, dileu trosglwyddiad rhwng buchesi a gwaredu wedi’i dargedu yn achos bywyd gwyllt, sydd eu hunain yn dioddef marwolaeth boenus yn sgil TB.
Pryder mawr arall yn ystod y blynyddoedd diwethaf fu’r pwysau cynyddol ar fusnesau ffermio yn sgil rheoleiddio gan y llywodraeth. Mae'r diwydiant ffermio wedi bod yn gofalu am ein cefn gwlad ers canrifoedd, ond yn sgil baich rheoleiddio diangen pellach, ac unwaith eto un dull sy'n cael ei orfodi ar bawb, gofynnais i’r Ceidwadwyr Cymreig bleidleisio yn erbyn Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru). Mae'r baich ychwanegol yng Nghymru hefyd yn gwneud ffermwyr yn llai cystadleuol na busnesau fferm sydd dafliad carreg i ffwrdd dros y ffin.
Er mwyn cefnogi ein busnesau ffermio a'n cymunedau gwledig, rhaid i Lywodraeth y DU ddileu'r dreth ar ffermydd teuluol a sicrhau bod cytundebau masnach yn diogelu ffermwyr Cymru. Rhaid i'r Llywodraeth bresennol a'r Llywodraeth nesaf sicrhau bod Cynllun Ffermio Cymru wedi'i ariannu'n briodol a bod diogeledd bwyd wrth ei wraidd, rhaid iddi ymrwymo i ddileu TB mewn gwartheg, dileu parthau perygl nitradau Cymru gyfan, a newid rheolau caffael cyhoeddus i hyrwyddo cynnyrch o Gymru a diogelu'r gyllideb amaethyddol.
Rwy'n falch bod gan y sector ffermio gefnogaeth y cyhoedd, er nad yw llawer ohonyn nhw’n gysylltiedig â'r diwydiant. Mae angen cynnal y gefnogaeth hon ac mae'n ddyletswydd ar y sector ffermio a gwleidyddion fel fi sy'n cefnogi galwadau'r diwydiant yn llawn, i danlinellu'n union pam mae angen i ni gefnogi ein ffermwyr. Mae angen polisïau sy'n gweithio i Gymru wledig, nid dim ond rhai sy'n swnio'n dda ar bapur ym Mae Caerdydd.