Diweddarwyd Awst 2024
Bydd nifer Aelodau'r Senedd yn cynyddu o 60 i 96. Daw hyn yn dilyn pleidlais derfynol a gynhaliwyd ym mis Mai.
Pleidleisiodd Aelodau Senedd Llafur a Phlaid Cymru, ynghyd ag un AS y Democratiaid Rhyddfrydol o blaid Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau). Pleidleisiodd holl aelodau Ceidwadol Cymru o'r Senedd yn erbyn y ddeddfwriaeth hon. Yn sicr, nid wyf o blaid y ddeddfwriaeth hon, ac rwyf am nodi'r newidiadau a pham 'mod i'n eu gwrthwynebu.
Mae pasio'r Bil hwn yn golygu y bydd maint y Senedd yn cynyddu i 96 Aelod o fis Mai 2026. Bydd y system etholiadol hefyd yn newid i un wedi'i seilio'n llawn ar gynrychiolaeth gyfrannol, ond gyda phleidleiswyr bellach yn pleidleisio dros blaid yn lle ymgeisydd. O etholiad Senedd 2026 ymlaen, bydd fformiwla D'Hondt yn cael ei defnyddio (mae'r fformiwla hon wedi'i defnyddio i bennu Aelodau rhestr ranbarthol y Senedd yn etholiadau'r gorffennol).
Mae'r Bil yn golygu y bydd gennym 16 etholaeth newydd yn y Senedd nawr, a gaiff eu creu drwy baru - gan ddefnyddio 32 o etholaethau seneddol y DU mewn pryd ar gyfer etholiad Senedd 2026. Bydd adolygiad llawn o'r ffiniau ar ôl etholiad Senedd 2026. Bydd pob uwch etholaeth yn cynnwys 6 Aelod o'r Senedd, o blith rhestrau caeedig, ym mhob un o'r 16 etholaeth.
Hefyd, bydd Llywodraeth Cymru yn gallu cynyddu'r terfyn ar nifer y Gweinidogion Cymru y gellir eu penodi o 12 i 17 (ynghyd â'r Prif Weinidog a'r Cwnsler Cyffredinol) gyda'r gallu i gynyddu'r nifer ymhellach i 18 neu 19 gyda chymeradwyaeth y Senedd.
Ar ôl pasio'r Bil hwn, bellach nid un aelod yn unig fydd yn cynrychioli etholaeth bellach, ond bydd sawl Aelod o'r Senedd yn cynrychioli ardal fwy.
Mae gwaith ar droed erbyn hyn i sicrhau y bydd y newidiadau a ddaw yn sgil Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) mewn grym ar gyfer etholiad Senedd Cymru 2026.
Nid oes mandad cyhoeddus ar gyfer Senedd mwy o faint na'r newidiadau arfaethedig i'r system bleidleisio, felly ni ddylid gweithredu unrhyw un o'r cynigion hyn yn fy marn i, ac yn sicr nid heb i'r cyhoedd ddweud eu dweud mewn refferendwm. Yn anffodus, ni chafwyd cefnogaeth pleidiau eraill i welliant y Ceidwadwyr Cymreig i’r Bil.
Dan y gofynion newydd, ni fydd pleidleiswyr yn gallu pleidleisio dros ymgeisydd unigol. Yn hytrach, mewn 16 rhanbarth o chwe aelod, bydd pleidiau yn cyflwyno rhestr o ymgeiswyr, ond dim ond dros blaid y bydd pleidleiswyr yn pleidleisio, nid person. Yn fy marn i, bydd hyn yn arwain at golli cysylltiad rhwng yr etholwr ac aelod o'r Senedd. Mae pleidleiswyr yn deall ac yn disgwyl cael perthynas agos gyda'u haelod etholaethol ac yn gallu eu dwyn i gyfrif fel arall.
Rwy'n poeni y bydd aelodau Senedd y dyfodol, nawr bod y ddeddfwriaeth hon yn mynd rhagddi, yn diolch i benaethiaid eu pleidiau, nid i’w cysylltiad personol â'r pleidleiswyr, am eu swyddi. Credaf fod hyn yn anghywir ac yn ddrwg i ddemocratiaeth.
Bydd hyn i gyd yn costio hyd at £18 miliwn y flwyddyn, neu'r hyn sy'n cyfateb i 650 o nyrsys.
Dwi erioed wedi curo drws a siarad â phreswylydd sy'n credu mai'r ateb i broblemau Cymru yw gwario miliynau di ben draw ar fwy o wleidyddion. Yn fy marn i, does dim angen mwy o wleidyddion arnom, ond mae angen dybryd am feddygon, deintyddion ac athrawon.
Mae ein GIG yng Nghymru yn parhau yn brin o gyllid, ac mae gennym y rhestrau aros hiraf yn y DU. Mae gennym bron i 25,000 o gleifion yn aros dwy flynedd neu fwy am driniaeth, ond dim ond 282 sydd yn Lloegr.
Mae ein system addysg ar ei hôl hi o gymharu â gweddill y DU, gyda'r dirywiad mwyaf yng nghanlyniadau PISA a thoriad o £56 miliwn i addysg, nid mewn termau real, ond mewn termau arian go iawn, gan daro cyllidebau ysgolion ledled Cymru.
Mae gennym lefelau o anweithgarwch economaidd sylweddol uwch yng Nghymru nag mewn rhannau eraill o'r DU ac mae pecynnau cyflog filoedd o bunnoedd ar ei hôl hi hefyd.
Mae gan Gymru'r pwerau sydd eu hangen arni yn barod i ddarparu gwell economi, gwell ysgolion, a gwell GIG, a disgwyliad priodol pobl Cymru yw i Lywodraeth Cymru ddatrys y problemau hyn - nid neilltuo amser, egni ac adnoddau ar rywbeth diangen sy’n ddim mwy na vanity project.
Mesur arall mae Llywodraeth Cymru am ei gyflwyno, yw Deddf Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol) a gyflwynwyd ym mis Mawrth 2024. Nod y Bil hwn yw ei gwneud yn ofynnol sicrhau mai menywod yw 50% o leiaf o aelodau'r Senedd.
Mynegwyd pryderon gyda'r Bil hwn yn y Senedd, yn anad dim oherwydd y gallai hyn fod yn bŵer wrth gefn, sy'n golygu na fyddai Llywodraeth Cymru a'r Senedd yn gallu deddfu yn y maes hwn.